Z dziejów szkolnictwa we Wręczycy Wielkiej 1888 – 2018

Początki szkolnictwa zorganizowanego na terenie wsi Wręczyca Wielka sięgają czasów zaborów i pomimo, że kluczowym momentem jest dla nas rok 1888, to pierwsze przekazy źródłowe o istnieniu szkoły elementarnej we wsi Wręczyca Wielka – znajdującej się wówczas na terenie utworzonego w 1807 roku Księstwa Warszawskiego – pochodzą z wizytacji dziekańskich z 1812 roku, gdzie została ona wymieniona jako jedna z jedenastu szkół elementarnych parafii kłobuckiej oraz z dokumentów Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej z lat 20-tych XIX wieku, kiedy to ziemie powiatu częstochowskiego wchodziły już w skład Królestwa Polskiego, utworzonego na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 roku, a znajdującego się formalnie w unii personalnej z Rosją.

Podobne informacje odnajdujemy w dokumentach archiwalnych z 1824 roku, gdzie liczba uczniów wahała się od czterech do dwudziestu sześciu, w zależności od pory roku; zimą i wczesną wiosną frekwencja była najwyższa.

W źródłach z 1818 roku czytamy, że do szkoły elementarnej we wsi Wręczyca należały wsie „Wręczyca i wieś Długi Kąt i Borowe z parafii truskolaskiej, (…) domu szkolnego nie masz, tylko chałupa chłopska bardzo nikczemna. Nauczyciel Benedykt Zaykowski nie patentowany tylko za kontraktem towarzystwa, zupełnie dobrej konduity. Szkoła odbywa się, ale tylko w zimie najwięcej, co do szkoły chodzi 36 chłopców i 16 dziewczynek. Szkoła we wsi Wręczycy miała już być zbudowana i drzewo zwiezione już było, lecz przez J.W. dziedzica budowa ta zaniedbana została”.

Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej,
Raporty szkolne powiatu częstochowskiego 1817-1832

Po roku 1824 brak źródeł, co do dalszego istnienia szkoły elementarnej we wsi Wręczyca. Z literatury przedmiotu można wywnioskować, że wiele szkół – które tak jak szkoła elementarna we Wręczycy mieściły się w wynajętych budynkach – wkrótce upadły.

Po klęsce powstania styczniowego, na mocy ukazu carskiego „O nowych Zarządach Gubernijalnym i Powiatowym w Królestwie Polskim” z 31 grudnia 1866 roku, Królestwo Polskie zostało podzielone na dziesięć guberni. Wręczyca Wielka znalazła się w utworzonej w styczniu 1867 roku guberni piotrkowskiej, powiecie częstochowskim i gminie Kamyk.

Gubernia piotrkowska 1867 rok

Władze carskie podjęły także zdecydowaną akcję rusyfikacyjną wymierzoną również w szkolnictwo: wydawano specjalne podręczniki dla szkół elementarnych drukowane alfabetem rosyjskim, a nad nauczycielami szkół ludowych roztoczono ścisły nadzór policyjny.

Każdy z nich przed rozpoczęciem pracy musiał złożyć „wiernopoddańczą przysięgę” przed okolicznym proboszczem, pod którą składał własnoręczny podpis. Podpisywał również specjalną deklarację, w której zobowiązywał się, że „W wykładaniu nauk używać będzie jedynie książek przez władzę edukacyjną wskazanych i dozwolonych”. Władzom carskim chodziło bowiem o usuniecie ze szkół książek tchnących patriotyzmem.

tekst przysięgi:
Archiwum Państwowe w Łodzi
Zespół 39/83/0: Dyrekcja Szkolna w Łodzi

W takich to okolicznościach historycznych, w okresie wzmożonej rusyfikacji i indoktrynacji, doszło do utworzenia we wsi Wręczyca Wielka pierwszej szkoły. Z dokumentów Archiwum Państwowego w Częstochowie wynika, że Wręczyca Wielka należała wówczas do gminy Węglowice.

Jak podaje najstarsza szkolna kronika, rząd rosyjski zezwolił na założenie szkoły w 1888 roku. Miejscowi gospodarze wynajęli budynek, w którym mieściła się jedna sala szkolna oraz mieszkanie dla nauczyciela i rozpoczęli starania o przysłanie z guberni nauczyciela, który zająłby się edukacją tutejszych dzieci. Pierwszym nauczycielem wręczyckiej szkoły został Franciszek Kulej, który przybył tutaj wraz z rodziną. Był on jedynym zatrudnionym tu nauczycielem i jednocześnie organizatorem placówki.

Jak wynika ze źródeł archiwalnych, Wójt Gminy Węglowice – niejaki Lisiecki, przekazał stosownymi dokumentami z dnia 26 grudnia 1888 roku i z 11 kwietnia 1889 roku nauczycielowi Franciszkowi Kulejowi inwentarz, w skład którego wszedł nie tylko nowy, drewniany dom razem z oborą, spichlerzem i ogrodzeniem wokół budynków, ale także jedenaście ławek lekcyjnych (w tym trzy duże i osiem małych), dwa stoły, szafa na książki, tablica oraz zestaw pomocy dydaktycznych, głównie map i podręczników.

Szczegółowy wykaz inwentarza szkoły we wsi Wręczyca
w latach 1888-1889 – Archiwum Państwowe w Częstochowie

Kolejny nauczyciel, pan Unieszowski, był inicjatorem budowy nowego budynku szkolnego. Dzięki jego staraniom oraz ofiarności miejscowych gospodarzy, budynek stanął w 1892 roku w przeciągu zaledwie kilku miesięcy. Jak podają źródła: „Szkołę wybudowano parterową, budynek murowany, długości 20,35 m, szeroki 13”. Znajdowały się tam dwie sale szkolne oraz mieszkanie dla nauczyciela. Sale miały wymiary, pierwsza: 7,65 m x 6,25m, druga 8,50 m x 6,14 m, obie wysokie na 3,50 m”.

Nieistniejący dziś budynek szkoły z 1892 r. przy ulicy Śląskiej

Po zakończeniu budowy szkoły pan Unieszowski przeniósł się na inną posadę, a funkcję kierownika placówki objął niejaki pan Uzdowski, a po nim – aż do wybuchu I wojny światowej – stanowisko kierownika szkoły piastowało kolejno ośmiu pedagogówi. Ostatni z nich – pan Posłuszny – w momencie wybuchu wojny przebywał na wakacjach i do szkoły już nie powrócił. Według miejscowych plotek miał on wstąpić do Polskiej Organizacji Wojskowej i zginąć podczas działań wojennych.

Kierownikiem szkoły w miejsce pana Posłusznego został wyznaczony pan Drożdżał, który musiał zorganizować naukę tylko w jednej sali lekcyjnej. Druga sala oraz mieszkanie po panu Posłusznym zajęły bowiem okupacyjne wojska niemieckie. Nauka w takich warunkach była dosyć trudna i odbywała się na dwie zmiany, na co niemały wpływ miał fakt, iż do szkoły uczęszczała w owym czasie ponad setka dzieci. Dopiero w maju 1916 roku przysłano do szkoły drugiego nauczyciela, którym został pan Henryk Sobaczyński. We wrześniu tego roku poprawiły się także warunki nauczania, gdyż po opuszczeniu szkoły przez wojska niemieckie, odzyskano zajęte sale. Na rok szkolny 1916/17 zapisano 134 dzieci, które miały po raz ostatni uczyć się w języku zaborcy, kierownikiem placówki mianowano natomiast pana Michała Aniszenko, dotychczasowego nauczyciela szkoły w Kamienicy Polskiej.

We wrześniu roku szkolnego 1917/18 zatrudniono kolejnego, trzeciego nauczyciela, którym została pani Lucyna Kwapik. Natomiast w październiku 1917 roku szkolnictwo przeszło pod polski zarząd. Już 9 października zorganizowano w murach szkoły „(…) pierwszą patriotyczną – jawną i legalną uroczystość” ku czci Tadeusza Kościuszki w rocznicę jego śmierci. Oprócz uczniów wzięli w niej udział także ich rodzice oraz szeroko pojęta społeczność wiejska. Organizowanie tego typu akademii stało się odtąd tradycją tutejszej szkoły, która przez następne sto lat dbała, aby jej uczniowie wzrastali w duchu patriotycznym.

Warto w tym miejscu przypomnieć choćby te najważniejsze uroczystości patriotyczne, których geneza sięga okresu 20-lecia międzywojenego:

  • uroczystości ku czci Marszałka Józefa Piłsudskiego, obchodzone w murach naszej szkoły od 1920 roku, aż do śmierci Marszałka w roku 1935;
  • koncert pieśni patriotycznych, organizowany po dziś dzień w naszej szkole, który sięga tradycją 1927 roku;
  • uroczystości upamiętniające uchwalenie Konstytucji 3 Maja, które po raz pierwszy odbyły się w naszej szkole w 1929 roku.

Ważnymi wydarzeniami w międzywojennej historii szkoły były: uroczyste poświęcenie sztandaru szkoły na Jasnej Górze w maju 1928 r., nadanie szkole imienia ks. Józefa Poniatowskiego w 1929 roku oraz przekształcenie 5-klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej im. ks. Józefa Poniatowskiego we Wręczycy Wielkiej w Publiczną Szkołę Powszechną III stopnia im. ks. Józefa Poniatowskiego we Wręczycy Wielkiej w listopadzie 1937 roku.

W okresie międzywojnia – 15 października 1924 r. – odbyło się uroczyste powołanie drużyny harcerskiej im. Józefa Piłsudskiego. Opiekunką drużyny została wówczas pani Maria Czarniawska, a drużynowym pan Jan Lamik. Zorganizowano również pierwszą w historii szkoły wycieczkę, która odbyła się do Krakowa w dniach 25-27 maja 1930 roku. Pieniądze na wyjazd do dawnej stolicy Polski uczniowie zbierali przez 2 lata, wpłacając systematycznie większe sumy do Kasy Oszczędności. Podczas wycieczki młodzież szkolna zwiedziła m.in. Zamek Wawelski, Katedrę, groby królewskie w Kaplicy Zygmuntowskiej, Skarbiec oraz Kopiec Kościuszki. Zainicjowano tym samym tradycję organizowania szkolnych wyjazdów, rajdów, wycieczek, w których przygotowania po dziś dzień włączają się uczniowie, rodzice i nauczyciele.

Lata okupacji hitlerowskiej 1939-1945 to przykład poświęcenia i bohaterstwa nauczycieli i uczniów tutejszej szkoły. Oficjalne nauczanie zastąpiono tajnym. Kierownik szkoły pan Tadeusz Spałek był początkowo więziony w Lublińcu i zginął we wrześniu 1941 roku w Oświęcimiu. We wsi rozwinęło się tajne nauczanie, które prowadziła Stanisława Koczberska.

Czasy powojenne to okres borykania się z trudnościami lokalowymi. Stary budynek wymagał remontu i rozbudowy, zwłaszcza, że w ciągu kilku lat liczba uczniów z 50 wzrosła siedmiokrotnie.

Pomimo tych trudności szkoła dbała o wszechstronny rozwój uczniów, dostrzegała oraz rozwijała ich talenty i zainteresowania. W latach 50. XX w. w szkole działały m.in. koło muzyczne – zespół mandolinistów prowadzony przez pana Zenona Duszyńskiego, koło taneczne – prowadzone przez panią Janinę Zawadzką, koło techniczne – kierowane przez pana Józefa Polisa, koło sportowe – nad którym czuwał pan Bogusław Żak oraz koło teatralne – prowadzone przez panie: Kazimierę Olszewską, Henrykę Rudzką i Janinę Zawadzką.

To ostatnie przygotowywało spektakle i prezentowało je w ościennych miejscowościach, np. Długi Kąt, Przystajń.

W 1957 roku w inscenizacji „Zemsty” wzięli udział nauczyciele: Janina Zawadzka, Henryka Rudzka oraz uczniowie: Henryk Ściubidło, Stefan Biernacki, Henryk Soluch, Wanda Praska, Ryszard Pietrzak, Stanisław Skupień, Celina Olszewska, Bolesław Kała, Bronisław Jelonek, Zdzisław Lamik i Jan Liszewski.

16 listopada 1958 r., w związku z obchodami 1000-lecia państwowości polskiej i inicjatywą „1000 szkół na 1000-lecie państwa polskiego”, na ogólnoszkolnym zebraniu rodziców podjęto decyzję o budowie szkoły we Wręczycy Wielkiej. Wyłoniono również komitet budowy szkoły na czele z przewodniczącymi: ówczesnym kierownikiem szkoły Józefem Polisem oraz panem Władysławem Florkiem. Prace przy udowie nowej szkoły ruszyły 20 marca 1959 r., a wmurowanie kamienia węgielnego pod budynek 11-klasowej szkoły miało miejsce 25 kwietnia 1959 r.

komitet budowy szkoły / wmurowanie kamienia węgielnego / szkoła w trakcie budowy / uroczyste otwarcie nowego budynku

3 września 1961 r. miała miejsce uroczystość przekazania młodzieży szkolnej nowego budynku szkolnego, którego patronem został Wincenty Pstrowski i był nim do 31 sierpnia 1990 roku. Dyrektorem szkoły został Stanisław Paruzel.

Warto wspomnieć, że w latach 60-tych i 70-tych w budynku szkoły miały swą siedzibę Szkoła Podstawowa dla Pracujących, Szkoła Przysposobienia Rolniczego, Zasadnicza Szkoła Rolnicza, Uzawodowiona Klasa Górnicza i Eksternistyczne Liceum Ogólnokształcące.

W latach 70-tych prężnie działał w szkole szczep harcerski im. Ludowego Wojska Polskiego. Harcerze i zuchy brali aktywny udział w Turniejach Wiedzy Obywatelskiej, uświetniali swą obecnością uroczystości państwowe, sprawowali opiekę nad grobami poległych żołnierzy na miejscowym cmentarzu i miejscami pamięci narodowej.

W ramach alertów ZHP harcerze brali udział w wielu akcjach prospołecznych: m.in. organizowali zbiórki surowców wtórnych, malowali ławki w parku, porządkowali teren wokół szkoły i urzędu gminy, sadzili drzewa, grabili trawniki, sadzili kwiaty na klombach i dokarmiali zwierzęta w zimie. Czas wolny spędzali natomiast na biwakach, turniejach strzeleckich, wspólnych wyjściach do kina i filharmonii oraz organizowaniu balów, kuligów i rozgrywek sportowych.

Od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku istniało również w szkole Szkolne Koło LOP, które za swą działalność było wielokrotnie wyróżniane czołowymi lokatami przez Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody w Częstochowie. Szkolne Koło LOP patronowało i było organizatorem wielu akcji proekologicznych i edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży, np. „Sprzątanie Świata” czy Dzień Ziemi.

Ważnym wydarzeniem w historii szkoły były niewątpliwie uroczyste obchody 100-lecia jej istnienia, które miały miejsce 6 maja 1989 roku.

Dwa lata wcześniej, w styczniu 1987 r. nasza szkoła, jako druga placówka w województwie częstochowskim została przyjęta do Klubu Przodujących Szkół. Uroczyste przekazanie aktu nominacyjnego nastąpiło 25 maja 1987 r. Podczas tej uroczystości zrodziła się idea rozbudowy szkoły. Powołano Społeczny Komitet Rozbudowy Szkoły, którego przewodniczącym został pan Stanisław Skupień. Inicjatorem tego przedsięwzięcia była ówczesna dyrektor szkoły pani Maria Szostek.

Drugi budynek dydaktyczny szkoły oddano do użytku 23 grudnia 1996 r.

Od września 1998 roku rozpoczęto prace zmierzające do nadania szkole imienia Adama Mickiewicza. 1 września 1999 roku utworzono Gimnazjum i sześcioletnią Szkołę Podstawową. Dyrektorem Gimnazjum została pani Danuta Lamik, a Szkoły Podstawowej pani Zofia Loch.

22 grudnia 1999 roku odbyły się w naszej szkole pierwsze uroczyste obchody Dnia Patrona Adama Mickiewicza. Dzień Patrona wpisał się odtąd na stałe do uroczystości szkolnych. Jest poprzedzony szkolnym projektem Dni Mickiewiczowskie, który rozpoczynamy 26 listopada – w rocznicę śmierci poety.

Rok później – 22 grudnia 2000 roku – miała natomiast miejsce ceremonia poświęcenia Sztandaru Szkoły przez ks. biskupa Antoniego Długosza w Kościele pw. św. Józefa Oblubieńca NMP we Wręczycy Wielkiej.

W 2000 roku miało miejsce również inne ważne wydarzenie – 2 czerwca nastąpiło uroczyste otwarcie hali sportowej, poprzedzone mszą świętą celebrowaną przez ks. biskupa Antoniego Długosza. Szkolna siłownia została wyposażona w profesjonalny sprzęt do ćwiczeń przekazany przez Fundację Na Rzecz Rozwoju Gminy Wręczyca Wielka.
uroczyste otwarcie hali sportowej

1 września 2003 r. powołano Zespół Szkół we Wręczycy Wielkiej, a 21 grudnia 2004 roku odbyła się uroczstość poświęcenia sztandaru i nadania imienia szkole. Aktu poświęcenia sztandaru dokonał ks. biskup Jan Wątroba podczas mszy świętej w kościele parafialnym. Z kolei akt nadania imienia szkole na ręce pani Dyrektor Danuty Lamik złożył ówczesny przewodniczący Rady Gminy Wręczyca Wielka pan Andrzej Ryś.

W 2005 roku – z okazji 150. rocznicy śmierci Adama Mickiewicza – nasza szkoła realizowała wielozadaniowy projekt „Mickiewicz jako człowiek, Polak, poeta. Uwieńczeniem kilkumiesięcznych działań była zorganizowana 25 listopada 2005 r. sesja naukowa oraz uroczyste odsłonięcie i poświęcenie płyty pamiątkowej.
uroczyste odsłonięcie i poświęcenie płyty pamiątkowej

Jedną z ważniejszych uroczystości cyklicznych stał się – zainicjowany 23 kwietnia 2001 roku – Gminny Konkurs Wiedzy o Gminie i Samorządzie Gminnym Wręczyca Wielka „Moja Mała Ojczyzna”, odbywający się w murach naszej szkoły z udziałem gimnazjalistów z Truskolas, Węglowic i Wręczycy Wielkiej.

Ostatnie lata obfitowały także w realizację wielu projektów unijnych rozwijających kompetencje matematyczno-przyrodnicze, informatyczne, językowe oraz z zakresu przedsiębiorczości i pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

  • „Rola badacza horyzonty moje roztacza” (realizowany w roku szkolnym 2008/2009)
  • „Gotowi na przyszłość”(realizowany w roku szkolnym 2009/2010)
  • „Ze szkolnej ławy do sukcesów i sławy”(realizowany w roku szkolnym 2010/2011)
  • „Mogę być lepszy” (realizowany w roku szkolnym 2012/2013)
  • „Moim celem moja przyszłość”(realizowany w roku szkolnym 2015/2016 i 2016/2017)

Ze środków przeznaczonych na realizację projektów zakupiono potrzebny do zajęć sprzęt multimedialny z opracowaniem, laptopy, drukarki, programy komputerowe, cyfrowe aparaty fotograficzne, dyktafony, sprzęt laboratoryjny i badawczy oraz literaturę fachową, co znacznie podniosło atrakcyjność zajęć i wpłynęło na efektywność podjętych działań.

Uzyskaliśmy również wiele ogólnopolskich certyfikatów:

  • „Szkoła z klasą”
  • „Uczniowie z klasą”
  • Krajowa Oznaka Jakości e Twinning
  • „Szkoła bez przemocy”
  • „Szkoła na Parnasie”
  • Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
  • Szkoła Promująca Zdrowie”

Po ten ostatni sięgnęliśmy, realizując wiele projektów promujących zdrowy styl życia, takich jak Konwencja „Fitness Day” zrealizowana czterokrotnie, począwszy od roku 2005, projekt „Trzymaj formę” oraz program „W trosce o zdrowie”.

Nasze starania promujące zdrowie zostały docenione i w 2010 r. otrzymaliśmy certyfikat Śląskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, a w 2013 r. Krajowy Certyfikat Szkoły Promującej Zdrowie. W bieżącym roku szkolnym przyznano nam prolongatę tego krajowego wyróżnienia.

W 2016 roku uzyskaliśmy certyfikat „Placówka Otwarta na kulturę, sztukę, sport i środowisko lokalne”, a w 2018 roku – na wniosek Śląskiego Kuratora Oświaty pani Urszuli Bauer – naszej placówce przyznano tytuł „Przyjazna Szkoła” w ramach działań Kampanii „Razem Raźniej” organizowanej przez Kuratorium Oświaty w Katowicach.

Rok 2018 to nie tylko rok inauguracji jubileuszu obchodów 130-lecia szkoły, ale także setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości.

Jako szkoła wychowująca młodzież w duchu patriotycznym rozpoczęliśmy całoroczne obchody jubileuszu 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę w ramach projektu „Byliśmy. Jesteśmy. Będziemy” zwieńczone wieczornicą patriotyczną. Na ten cel pozyskaliśmy środki finansowe z Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Wzięliśmy także udział w projekcie kuratoryjnym pod hasłem „Nie chciejcie Ojczyzny, która Was nic nie kosztuje”.

Nasza szkoła od wielu lat jest organizatorem i gospodarzem konkursów powiatowych:

  • Recytatorskiego Twórczości Adama Mickiewicza
  • Języka Angielskiego
  • Matematycznych
  • Wiedzy Zintegrowanej
  • Historycznych
  • Wiedzy o Społeczeństwie

Nasi uczniowie mogą poszczycić się również wieloma sukcesami w konkursach na szczeblu ogólnopolskim, wojewódzkim i powiatowym. Np. w wojewódzkich konkursach przedmiotowych w szkole podstawowej 4 uczniów uzyskało tytuł laureata, a ośmiu zostało finalistami. W gimnazjum natomiast mieliśmy 33 laureatów i tyleż samo finalistów wojewódzkich konkursów przedmiotowych.

Dążąc do wszechstronnego rozwoju ucznia, wdrażamy także innowacje pedagogiczne.

  • w latach 1997-1999 innowację pedagogiczną z zakresu edukacji przyrodniczo-ekologicznej w klasach II-III szkoły podstawowej,
  • w latach 2015-2017 oraz 2016-2018 dwie innowacje pedagogiczne z zakresu edukacji matematycznej „Matematyka małego smyka” i „Matematyka wokół nas” także dla uczniów klas II-III szkoły podstawowej,
  • od kilku lat realizujemy także innowacje w zakresie nauki języka angielskiego: „World Full of English”, „English Revolution” oraz „English for the Future”, adresowane dla uczniów od klasy IV szkoły podstawowej.

Z kolei w gimnazjum realizowaliśmy innowację „Angielski od A do Z”.